Αξιολόγηση εκδοτών
Οι ερευνητές συχνά κατά τη διαδικασία της δημοσίευσης των εργασιών τους αντιμετωπίζουν το πρόβλημα της σωστής επιλογής του εκδότη. Η σωστή επιλογή εμπεριέχει κριτήρια όπως η αξιοπιστία του εκδότη, αν υποστηρίζει επιλογές ανοικτές πρόσβασης και η απήχηση στην επιστημονική και ερευνητική κοινότητα όσον αφορά διάφορους δείκτες μέτρησης της ποιότητας.
Αξιολόγηση περιοδικών
Όταν ο ερευνητής σκοπεύσει να δημοσιεύσει εργασία σε περιοδικό, τότε συνήθως ενδιαφέρεται να επιλέξει περιοδικό ή περιοδικά λαμβάνοντας υπόψη του δείκτες που αφορούν την απήχηση (impact) του περιοδικού, όπως τη θέση και αποδοχή που έχουν στην επιστημονική κοινότητα, τον αριθμό των αναφορών των άρθρων που δημοσιεύουν και άλλους παρόμοιους δείκτες. Τα τελευταία χρόνια, όμως, γίνεται λόγος και για την αξιοπιστία και την επιστημονικότητα των περιοδικών, κυρίως των περιοδικών ανοικτής πρόσβασης, με αφορμή την εμφάνιση των λεγόμενων «αρπακτικών» (predatory) περιοδικών. Ενώ κάποιοι ερευνητές μπορεί να ενδιαφέρονται για τις επιλογές που υπάρχουν όσον αφορά τη δημοσίευση εργασιών σε καθεστώς ανοικτής πρόσβασης.
Κατόπιν πρωτοβουλίας κάποιων ενώσεων και οργανισμών, όπως οι Committee on Publication Ethics, the Directory of Open Access Journals, the Open Access Scholarly Publishers Association (OASPA), διαμορφώθηκαν κάποιες αρχές διαφάνειας και καλής πρακτικής για τη διάκριση νόμιμων και αποδεκτών περιοδικών και εκδοτών και μη νόμιμων. Αναφέρουμε παρακάτω επιγραμματικά αυτές τις αρχές ενώ περισσότερες πληροφορίες μπορεί κάποιος να αναζητήσει στην ιστοσελίδα “Principles of Transparency and Best Practice in Scholarly Publishing” από το OASPA.
- Διαδικασία ομότιμης κρίσης (Peer review process): η διαδικασία και οι σχετικές πολιτικές πρέπει να περιγράφονται σαφώς στον ιστότοπο του περιοδικού.
- Διευθύνον όργανο (Governing body): τα μέλη της συντακτικής ομάδας ή του οργάνου που διευθύνει το περιοδικό θα πρέπει να γνωστά στη θεματική περιοχή που ανήκει το περιοδικό και τα ονόματά τους και οι σχέσεις εργασίας τους θα πρέπει να αναφέρονται στον ιστότοπο του περιοδικού.
- Πληροφορίες επικοινωνίας (Editorial team-contact information): θα πρέπει να υπάρχουν όλες οι πληροφορίες επικοινωνίας στον ιστότοπο του περιοδικού.
- Χρεώσεις συγγραφέων (Author fees): οποιαδήποτε τέλη ή χρεώσεις απαιτούνται για την επεξεργασία ή/και δημοσίευση μιας εργασίας ή παρεμφερούς υλικού θα πρέπει να δηλώνονται ξεκάθαρα και σε ευδιάκριτο σημείο στον ιστότοπο του περιοδικού.
- Πνευματικά δικαιώματα (Copyright): οι δηλώσεις πνευματικής ιδιοκτησίας/πνευματικών δικαιωμάτων και οι λεπτομέρειες αδειοδότησης θα πρέπει να περιγράφονται ξεκάθαρα στον ιστότοπο του περιοδικού.
- Αναγνώριση και αντιμετώπιση ισχυρισμών ανάρμοστης συμπεριφοράς κατά την ερευνητική διαδικασία (Identification of and dealing with allegations of research misconduct): οι εκδότες και οι συντάκτες θα πρέπει να λαμβάνουν μέτρα ώστε να μπορούν να εντοπίζουν και να εμποδίζουν τη δημοσίευση εργασιών όπου έχει συμβεί ανάρμοστη συμπεριφορά κατά την ερευνητική διαδικασία.
- Ιδιοκτησία και διαχείριση (Ownership and management): Πληροφορίες σχετικά με την ιδιοκτησία και τη διαχείριση του περιοδικού θα πρέπει να δηλώνονται με σαφήνεια στον ιστότοπο του περιοδικού.
- Ιστότοπος (Web site): θα πρέπει να έχει διασφαλιστεί για τον ιστότοπο του περιοδικού και το περιεχόμενό του ότι έχουν ληφθεί υπόψη οι σχετικές ηθικές και επαγγελματικές προδιαγραφές και πρότυπα.
- Τίτλος/Όνομα περιοδικού (Name of journal): ο τίτλος του περιοδικού θα πρέπει να είναι μοναδικός και να μη συγχέεται εύκολα με τίτλο άλλου περιοδικού.
- Σύγκρουση συμφερόντων (Conflicts of interest): το περιοδικό θα πρέπει να έχει σαφείς πολιτικές σχετικά με τον χειρισμό πιθανών συγκρούσεων συμφερόντων συντακτών, συγγραφέων και επιμελητών. potential conflicts of interest of editors, authors, and reviewers
- Πρόσβαση (Access): θα πρέπει να δηλώνεται ο τρόπος/οι με τους οποίους είναι διαθέσιμο το περιοδικό και τα μεμονωμένα άρθρα στους αναγνώστες/χρήστες.
- Πηγές εσόδων (Revenue sources): τα επιχειρηματικά μοντέλα και οι πηγές εσόδων (συνδρομές, χρεώσεις συγγραφέων, διαφήμιση κ.α.) θα δηλώνονται με ξεκάθαρο τρόπο ή θα είναι εμφανείς στον ιστότοπο του περιοδικού.
- Διαφήμιση (Advertising): το περιοδικό θα πρέπει να δηλώνει την πολιτική διαφήμισης κατά περίπτωση.
- Χρονοδιάγραμμα έκδοσης (Publishing schedule): θα υποδεικνύεται με ξεκάθαρο τρόπο η περιοδικότητα, με την οποία εκδίδει το περιοδικό.
- Αρχειοθέτηση (Archiving): θα δηλώνεται με ξεκάθαρο τρόπο ο σχεδιασμός του περιοδικού για ηλεκτρονικά αντίγραφα ασφαλείας και διατήρηση της πρόσβασης στο περιεχόμενο του περιοδικού.
- Άμεση προώθηση (Direct marketing): οι άμεσες ενέργειες προώθησης θα πρέπει να είναι σωστές, καλά στοχευμένες και διακριτικές.
Μέτρηση απήχησης περιοδικών
Όταν κάποιος ερευνητής δημοσιεύει για πρώτη φορά και δεν γνωρίζει τα περιοδικά της επιστημονικής περιοχής που τον ενδιαφέρει ή απλά θέλει να συγκρίνει και να ενημερωθεί για κάποιους τίτλους περιοδικών, μπορεί να χρησιμοποιήσει και να συμβουλευθεί εργαλεία που βοηθούν στην αξιολόγηση των περιοδικών.
- Journal Citation Reports. Η βάση δεδομένων JCR περιέχει δεδομένα που σχετίζονται με αναφορές και κατάταξη των περιοδικών αλλά και άλλες μετρήσεις.
- CiteScore metrics. Περιέχει δεδομένα απήχησης (ποσοτικές και ποιοτικές μετρήσεις) των περιοδικών.
- Scimago Journal & Country Rank
Αξιολόγηση περιοδικών Ανοικτής Πρόσβασης
Εάν κάποιος ερευνητής επιθυμεί να δημοσιεύσει εργασία σε καθεστώς ανοικτής πρόσβασης και δεν γνωρίζει αρκετά σχετικά με τα περιοδικά ανοικτής πρόσβασης, μπορεί να επισκεφθεί και να συμβουλευθεί τις ακόλουθες σελίδες.
- Αν περιλαμβάνεται το περιοδικό στη λίστα περιοδικών του Directory of Open Access Journals (DOAJ). Ευρετηριάζονται περιοδικά ποιότητας, ομότιμης κρίσης και ανοικτής πρόσβασης αποκλείοντας μη αξιόπιστα περιοδικά ή περιοδικά που υιοθετούν παραπλανητικές πολιτικές και πρακτικές αποδοχής άρθρων και χρέωσης τελών δημοσίευσης[4].
- Αν το περιοδικό ευρετηριάζεται σε σχετικές βάσεις δεδομένων και καταλόγους, όπως Web of Science, Scopus κ.α.
- Αν ο εκδότης είναι μέλος της Open Access Scholarly Publishers Association (OASPA).
- Αν ο εκδότης είναι μέλος και συμμορφώνεται με τις πρακτικές της Committee on Publication Ethics (COPE).
Σε αυτά τα πλαίσια ανοικτότητας (openness), έχει αναπτυχθεί ένας οδηγός για την αποτίμηση της ανοικτότητας των περιοδικών, όπου έχει τυποποιηθεί η ορολογία της ανοικτής πρόσβασης και παρέχεται ως μια ολοκληρωμένη και εύκολα κατανοητή πηγή. Ο οδηγός “HowOpenIsIt?” δημιουργήθηκε από τη Scholarly Publishing and Academic Resources Coalition (SPARC) σε συνεργασία με το PLOS και την Open Access Scholarly Publishers Association (OASPA). Συγκεντρώνει τα βασικά στοιχεία της πολιτικής ενός περιοδικού σε μια μοναδική πηγή για κάθε ενδιαφερόμενο και «μεταφέρει» το ερώτημα αν είναι ανοικτής πρόσβασης ένα περιοδικό σε μια αποδοτική εκτίμηση του πόσο «ανοικτό» είναι ένα περιοδικό.
Αξιολόγηση βιβλίων
Η επιλογή του εκδότη για τη δημοσίευση ενός βιβλίου μπορεί να είναι δύσκολη για έναν ερευνητή, ειδικά αν δημοσιεύει για πρώτη φορά. Εκτός από την καθοδήγηση που μπορεί κάποιος να λάβει από συναδέλφους του που δημοσιεύουν στην ίδια θεματική περιοχή, μια καλή πηγή πληροφόρησης αποτελούν οι λίστες και οι κατάλογοι βιβλίων που έχει δημοσιεύσει ένας εκδότης[6]. Περαιτέρω, ο ερευνητής μπορεί να λάβει υπόψη του κάποιες από τις αρχές διαφάνειας και καλής πρακτικής, που έχουν αναφερθεί παραπάνω και αφορούν και τους εκδότες, καθώς και αν ο εκδότης είναι μέλος των αντίστοιχων προαναφερόμενων ενώσεων.
Εάν κάποιος ερευνητής έχει επισκεφθεί και συμβουλευθεί τις παραπάνω πηγές και σελίδες αλλά διατηρεί κάποιες επιφυλάξεις σχετικά με τη νομιμότητα και ποιότητα κάποιου εκδοτικού μέσου, υπάρχει η πρωτοβουλία Think.Check.Submit. Πρόκειται για ένα εργαλείο που βοηθά τους ερευνητές να αναγνωρίσουν αξιόπιστα περιοδικά και εκδότες όσον αφορά την έρευνά τους. Το εργαλείο αυτό μπορεί να χρησιμοποιηθεί τόσο για περιοδικά όσο και για βιβλία και κεφάλαια βιβλίων.
Παράλληλα, υπάρχει η πρωτοβουλία Think.Check.Attend που έχει ως σκοπό να καθοδηγεί και να βοηθά ερευνητές και ακαδημαϊκούς να επιλέγουν αξιόπιστα συνέδρια για να συμμετέχουν και να παρουσιάζουν την έρευνά τους. Παρέχει οδηγίες και μια λίστα ελέγχου που επιτρέπει στους ερευνητές να αναγνωρίζουν τα χαρακτηριστικά ενός αξιόπιστου συνεδρίου και να διακρίνουν αυτά που θα πρέπει να αποφεύγουν.