Η Ανοικτή Πρόσβαση στην Ελλάδα: αντιλήψεις στα ακαδημαϊκά ιδρύματα

Η έρευνα για τις αντιλήψεις των ερευνητών και ερευνητριών στα ελληνικά ακαδημαϊκά ιδρύματα σχετικά με την Ανοικτή Πρόσβαση είναι μια πρωτοβουλία της Μονάδας Επιστημονικής Επικοινώνησης (EESC, Επιστημονική Επικοινώνηση / Scholarly Communication) του Συνδέσμου Ελληνικών Ακαδημαϊκών Βιβλιοθηκών (ΣΕΑΒ), τόσο για την χαρτογράφηση αυτών όσο και για να μπορέσει ο Σύνδεσμος να προσαρμόσει αντιστοίχως τις αποφάσεις και επιλογές του.

Η Ανοικτή Πρόσβαση στην Ελλάδα

Διαθέτει δύο σκέλη, το ποσοτικό που πραγματοποιήθηκε με τη συλλογή ερωτηματολογίων και το ποιοτικό που πραγματοποιήθηκε με τη λήψη σύντομων συνεντεύξεων. Η αναφορά συνοψίζει τα αποτελέσματα της συλλογής δεδομένων, με βάση κάποια χαρακτηριστικά του πληθυσμού. Εστιάζει, κυρίως, στις διαφορές και τις ομοιότητες των επιστημονικών πεδίων ή των χαρακτηριστικών της ηλικίας και της εμπειρίας. Τα αποτελέσματα της έρευνας μπορούν να εξερευνηθούν μέσω της διαδικτυακής προβολής τους στην ιστοσελίδα https://scholarly.heal-link.gr/openaccessperceptions. Τα κυρίοτερα ευρυματά της μπορούν επίσης να βρεθούν σε εκτυπώσιμη μορφή στη διεύθυνση https://zenodo.org/record/5885286.

Η αναφορά καταλήγει σε συμπεράσματα και προτάσεις για τη βελτίωση των όρων συμμετοχής των Ελλήνων ερευνητών σε προγράμματα Ανοικτής Πρόσβασης και την αύξηση του αντικτύπου της ερευνάς τους.

Ενημέρωση για τις δημοσιεύσεις ΑΠ με τη λήξη των συμφωνιών στις 31/12/2021

Θα θέλαμε να σας ενημερώσουμε ότι πλησιάζουμε στο τέλος των τρεχουσών συμφωνιών με εκδότες, οι οποίες περιλάμβαναν όρους δημοσίευσης σε καθεστώς Ανοικτής Πρόσβασης. Παρά τις προσπάθειες του ΣΕΑΒ, δεν κατέστη δυνατή η έγκαιρη ανανέωση των συμφωνιών οπότε για ένα χρονικό διάστημα στις αρχές του 2022 δε θα είναι δυνατή η στήριξη ερευνητών για δημοσίευση εργασιών σε καθεστώς Ανοικτής Πρόσβασης καθώς θα ανασταλούν οι σχετικές υπηρεσίες στα συστήματα των εκδοτών.

Aναλυτικότερα, παραμένει ενεργή η δυνατότητα δημοσίευσης σε καθεστώς ΑΠ σε:

  • Cambridge University Press
  • Elsevier
  • Open Library of Humanities
  • SCOAP3

Αναστέλλεται από 1η Ιανουαρίου 2022 σε:

  • Emerald
  • IEEE*
  • Oxford University Press
  • Royal Society of Chemistry
  • Wiley

* Σημειώνεται ότι οι 15 δημοσιεύσεις ΑΠ με απαλλαγή από το κόστος δημοσίευσης για τον συγγραφέα, που είχαν διατεθεί από τον εκδότη IEEE, εξαντλήθηκαν. Ο εκδότης μας γνωστοποίησε ότι η υπηρεσία έχει ανασταλεί στα συστήματά του από την 1η Μαΐου και ως εκ τούτου αίρεται η δυνατότητα απαλλαγής από το κόστος δημοσίευσης για τα μέλη-ιδρύματα του ΣΕΑΒ.

Για περισσότερες πληροφορίες μπορείτε να επικοινωνείτε με τη Μονάδα Επιστημονικής Επικοινώνησης είτε μέσω ηλεκτρονικού ταχυδρομείου στο scholarly@heal-link.gr είτε τηλεφωνικά στα 261096925 και 2610969624 (από 8:30 πμ ως 3 μμ).

Δημοσίευση άρθρων σε περιοδικά της ECS χωρίς κόστος

Θα θέλαμε να σας ενημερώσουμε ότι δύο επιστημονικά περιοδικά της The Electrochemical Society (ECS) σε συνεργασία με τον IOP Publishing θα εκδίδoυν άρθρα Ανοικτής Πρόσβασης χωρίς χρέωση για τον συγγραφέα το 2022. Οι υποβολές ξεκινούν τον Ιανουάριο του 2022.

Σχετικές σελίδες:

Μπορείτε να βρείτε γενικές οδηγίες για τη δημοσίευση στα περιοδικά της The Electrochemical Society στην ιστοσελίδα https://www.electrochem.org/publications/publish-journals.

Δημοσίευση άρθρων σε περιοδικά της RSC χωρίς κόστος

Θα θέλαμε να σας ενημερώσουμε ότι ο εκδότης Royal Society of Chemistry έχει δημιουργήσει μια ιστοσελίδα στην οποία μπορείτε να δείτε όλα τα περιοδικά Ανοικτής Πρόσβασης, τα οποία έχουν ανοικτά καλέσματα για υποβολή άρθρων.

Ανάμεσα σε αυτά υπάρχουν περιοδικά στα οποία οι συγγραφείς απαλλάσσονται προσωρινά από το κόστος δημοσίευσης (APC). Πιο συγκεκριμένα, το Environmental Science: Atmospheres  έχει κάλεσμα υποβολής επάνω στο θέμα “Aerosol Formation in the Urban Atmosphere” και δέχεται άρθρα ως τον Ιούνιο του 2023, ενώ το RSC Chemical Biology έχει κάλεσμα για το θέμα “The Development of Bio-orthogonal tools” και δέχεται άρθρα ως τα μέσα του 2022.

Περισσότερες πληροφορίες και άλλα καλέσματα υποβολής με μειωμένο τέλος δημοσίευσης μπορείτε να βρείτε στην σχετική ιστοσελίδα.

Μάθημα “Βασικές έννοιες Ανοικτής Επιστήμης”

Ο διάλογος πάνω στα οφέλη της «Ανοικτής Επιστήμης» – τόσο σε ατομικό όσο και σε κοινωνικό επίπεδο – είναι έντονος και η βιβλιοθηκονομική και η ευρύτερη ακαδημαϊκή κοινότητα θα πρέπει να συμμετάσχει ενεργά. Η Μονάδα Επιστημονικής Επικοινώνησης του Συνδέσμου Ελληνικών Ακαδημαϊκών Βιβλιοθηκών παρακολουθώντας τις διεθνείς εξελίξεις και αντιλαμβανόμενη την ανάγκη της ελληνικής ακαδημαϊκής κοινότητας για ενημέρωση και κατάρτιση επάνω σε αυτές, ανέπτυξε ένα ηλεκτρονικό μάθημα για τον χώρο της Ανοικτής Επιστήμης.

Μαθήμα Ανοικτής Επιστήμης

Το μάθημα περιγράφει κάποιες από τις βασικές έννοιες της Ανοικτής Επιστήμης δίνοντας έμφαση σε αυτές της Ανοικτής Πρόσβασης, των Ανοικτών Εκπαιδευτικών Πόρων, των Ανοικτών Ερευνητικών Δεδομένων και των Αδειών Κοινής Χρήσης. Για τον σχεδιασμό του μαθήματος αξιοποιήθηκαν υπάρχοντες πόροι από διάφορες πρωτοβουλίες ενημέρωσης και ευαισθητοποίησης για την Ανοικτή Επιστήμη, ενώ στα επόμενα βήματα σχεδιάζεται η δημοσίευση νέων εκδόσεων του με νέες ενότητες.

Οι συμμετέχοντες σε αυτό, αφού παρακολουθήσουν εκπαιδευτικά videos και παρουσιάσεις, θα έχουν τη δυνατότητα να αυτοαξιολογηθούν μέσα από τα συνοδευτικά quiz. Η διαδικασία της μάθησης είναι αυτοκαθοδηγούμενη (self-directed) και υπολογίζεται ότι θα απαιτηθεί μία ώρα παρακολούθησης από τους συμμετέχοντες.

Το μάθημα διατίθεται στα μέλη του ΣΕΑΒ με άδεια Creative Commons – Αναφορά Δημιουργού 4.0 Διεθνές και έχει σχεδιαστεί για την πλατφόρμα eClass που χρησιμοποιείται σε αρκετά ελληνικά Πανεπιστήμια. Μπορεί να το κατεβάσει κάποιος και να το ενσωματώσει στο περιβάλλον του δικού του ιδρύματος ύστερα από τις απαραίτητες προσαρμογές που αναφέρονται παρακάτω.

Τα ελάχιστα που μπορείτε να κάνετε ώστε το μάθημα να είναι λειτουργικό είναι τα εξής:

  1. Αφού κατεβάσετε το αρχείο, ζητήστε από τον διαχειριστή του συστήματός σας να το αναρτήσει.
  2. Μόλις το μάθημα αναρτηθεί και έχετε δικαιώματα εκπαιδευτή ενημερώστε την περιγραφή του μαθήματος με τον τίτλο του ιδρύματός και της Βιβλιοθήκης σας, τα δικά σας στοιχεία επικοινωνίας, κλπ.
  3. Στο μάθημα βρίσκονται δύο ερωτηματολόγια σε μορφή Google Forms. Μεταβείτε σε αυτά από τους παρακάτω συνδέσμους και κάνετε αντίγραφα στον δικό σας λογαριασμό (Make a copy), ώστε να μπορέσετε να ενημερώστε τον τίτλο, αλλά και τα στοιχεία επικοινωνίας.  Με αυτόν τον τρόπο θα μπορείτε να λαμβάνετε εσείς τις απαντήσεις των μελών της κοινότητας σας.
  4. Στην πορεία ενημερώνετε τον σύνδεσμο της κάθε φόρμας που βρίσκεται στο eClass στη διαδρομή Ανενεργά εργαλεία > Σύνδεσμοι.

Η ιδέα και ανάπτυξη του περιεχομένου έγινε από τον βιβλιοθηκονόμο Άγγελο Μητρέλη, ενώ ο Λεωνίδας Παπαχριστόπουλος (Ελληνικό Ανοικτό Πανεπιστήμιο) συνέβαλε στην θεωρητική εμπέδωση και στους ελέγχους του περιεχομένου. Ο Γιάννης Τσάκωνας (Πανεπιστήμιο Πατρών) συνέβαλε στην ανάπτυξη του περιεχομένου και έκανε την τελική επιμέλεια.

Διάθεση ηλεκτρονικών βιβλίων από το SCOAP3 Books Initiative

Θα θέλαμε να σας ενημερώσουμε ότι ο Σύνδεσμος Ελληνικών Ακαδημαϊκών Βιβλιοθηκών συμμετέχει και υποστηρίζει την πρωτοβουλία του SCOAP3 Books Initiative για τη μετατροπή βασικών και σημαντικών βιβλίων σε καθεστώς Ανοικτής Πρόσβασης. Στο πλαίσιο αυτής της πρωτοβουλίας, τα τέσσερα πρώτα βιβλία του εκδοτικού οίκου World Scientific διατίθενται ήδη ανοικτά με άδειες CC-BY, για τα οποία μπορείτε να δείτε τις σχετικές λεπτομέρειες παρακάτω:

Οι τίτλοι των βιβλίων είναι προσβάσιμοι μέσω της ιστοσελίδας SCOAP3 Collection, στην ψηφιακή βιβλιοθήκη OAPEN, ενώ προκειμένου να διασφαλιστεί η μακροχρόνια διατήρηση των τίτλων αυτών, τα βιβλία υποβλήθηκαν και στο Portico. Περισσότερα βιβλία αναμένεται να μετατραπούν σε καθεστώς ΑΠ τους επόμενους μήνες, βιβλία εκδοτών όπως οι Springer Nature και Taylor & Francis. Τέλος, έχει δημιουργηθεί ιστοσελίδα όπου αναφέρονται όλα τα ιδρύματα και οι οργανισμοί που έχουν συμβάλει σε αυτή την πρωτοβουλία του SCOAP3.

Διάθεση περιοδικών Ανοικτής Πρόσβασης μέσω του Portico

Θα θέλαμε να σας ενημερώσουμε ότι 38 τίτλοι περιοδικών των εκδόσεων Manchester University Press, De Gruyter και Dedicated Juncture Researcher’s Association φιλοξενούνται πλέον στο αρχείο Portico, καθώς δεν είναι διαθέσιμοι μέσω του εκδότη ή κάποιας άλλης υπηρεσίας. Τα περιοδικά είχαν εκδοθεί αρχικά ως Ανοικτής Πρόσβασης και θα παραμείνουν ελεύθερα διαθέσιμα στην κοινότητα μέσω του Portico. Πρόκειται για τους ακόλουθους τίτλους με τις αντίστοιχες διευθύνσεις τους (URL) στο Portico:

Manchester University Press

De Gruyter

Dedicated Juncture Researcher’s Association

Δημοσίευση αναφοράς για τα Προγράμματα Ανοικτής Πρόσβασης στο πρώτο τρίμηνο του 2021

Θα θέλαμε να σας ενημερώσουμε ότι δημοσιεύθηκε η αναφορά προόδου των προγραμμάτων Ανοικτής Πρόσβασης του ΣΕΑΒ για το πρώτο τρίμηνο του 2021. Η συγκεκριμένη αναφορά έχει ενημερωτικό σκοπό, περισσότερο όσον αφορά την εξέλιξη των προγραμμάτων της πλήρους απαλλαγής. Θα εκδοθεί αργότερα εξαμηνιαία αναφορά η οποία θα περιλαμβάνει όλους τους εκδότες και τα προγράμματα συμμετοχής.

Τα δεδομένα έχουν ληφθεί από τους συνεργαζόμενους εκδότες και στη συνέχεια έχουν ελεγχθεί, κανονικοποιηθεί και εμπλουτισθεί από το προσωπικό της Μονάδας Επιστημονικής Επικοινώνησης. Οι δείκτες έχουν προκύψει σύμφωνα με διάφορες παραμέτρους, λαμβάνοντας πάντα υπόψη ότι ο κύριος συγγραφέας (correspondingauthor) ανήκει σε ίδρυμα-μέλος του ΣΕΑΒ.

Στην αναφορά περιλαμβάνονται οι 59 δημοσιεύσεις που καλύφθηκαν, από 5 εκδότες. Δεν υπάρχει συντριπτική διαφορά ως προς τους τρόπους στήριξης, με τις συμφωνίες της πλήρους απαλλαγής να έχουν καλύψει οριακά περισσότερες δημοσιεύσεις από ότι οι συμφωνίες της έκπτωσης. Η πιο συχνά χρησιμοποιούμενη άδεια creative-commons είναι αυτή της αναφοράς (CC-BY), η οποία έχει αντιστοιχεί στο 70% των δημοσιεύσεων. Επίσης, περισσότερο από το 65% του συνόλου έχει δημοσιευθεί σε υβριδικά περιοδικά, ενώ σημαντικός είναι και ο αριθμός των δημοσιεύσεων των Θετικών και Τεχνολογικών Επιστημών (STEM), στην οποία εντάσσονται περισσότερες από το 85% των δημοσιεύσεων.

* Σημείωση: η αναφορά έχει πλέον αλλάξει διεύθυνση και βρίσκεται στην ιστοσελίδα https://scholarly.heal-link.gr/monitoring/year2021.

Νέα υποστηρικτικά εργαλεία για τους Έλληνες ερευνητές.

Αναπτύχθηκαν δύο υποστηρικτικά εργαλεία για τους ερευνητές που ενδιαφέρονται για τα προγράμματα Ανοικτής Πρόσβασης του ΣΕΑΒ κατά το παράδειγμα της υπηρεσίας Publisher Deals των ολλανδικών ακαδημαϊκών βιβλιοθηκών.

Το πρώτο είναι το “Ευρετήριο επιλέξιμων περιοδικών Ανοικτής Πρόσβασης” που επιτρέπει στους ερευνητές να εξετάζουν εάν ένα περιοδικό που τους ενδιαφέρει έχει κάποια κάλυψη από τον ΣΕΑΒ. Σε αυτό συμπεριλαμβάνονται περίπου 4.695 ηλεκτρονικά περιοδικά. Έχει ξεκινήσει η εργασία ανάρτησης στο ευρετήριο των εξωφύλλων των περιοδικών και θα ολοκληρωθεί τις προσεχείς εβδομάδες.

Το δεύτερο είναι ο “Οδηγός διαθέσιμων επιλογών Ανοικτής Πρόσβασης”, το οποίο δίνει περιληπτικά τους όρους Ανοικτής Πρόσβασης όλων των συνεργαζόμενων εκδοτών του ΣΕΑΒ, συμπεριλαμβανομένων όσων δεν έχουν ακόμη κάποιο πρόγραμμα.

Εργαλεία για την εύρεση εργασιών Ανοικτής Πρόσβασης

Για την εύρεση νόμιμων αντιτύπων εργασιών από επιστημονικά περιοδικά μπορείτε να χρησιμοποιήσετε τα εργαλεία OAButton και Unpaywall. Μέσω των παραπάνω, μπορείτε να έχετε ελεύθερη πρόσβαση σε δημοσιεύσεις, είτε στην τελική τους μορφή, είτε ως μετά-δημοσίευση (post-print, δηλαδή στην μορφή της εργασίας αμέσως μετά την ομότιμη κρίση). Το περιεχόμενο τους προέρχεται από νόμιμες πηγές, όπως τα ιδρυματικά αποθετήρια, καθώς δεν περιλαμβάνεται περιεχόμενο που μπορεί να έχει αναρτηθεί σε εμπορικές υπηρεσίες όπως το ResearchGate και το Academia.edu, ή σε υπηρεσίες αμφιβόλου νομιμότητας.

Μπορείτε είτε να περιηγηθείτε στις μηχανές αναζήτησης των εργαλείων, είτε να εγκαταστήσετε τις διαθέσιμες επεκτάσεις για δημοφιλείς browsers. Η επέκταση του OAButton είναι διαθέσιμη για τον Google Chrome, ενώ του Unpaywall είναι διαθέσιμη για τον Google Chrome και το Mozilla Firefox.